ब्रह्मज्ञानाची परीक्षा

-संध्या पेडणेकर
एकदा आदि शंकराचार्य गंगानदीत स्नानासाठी निघाले होते. रस्त्यात एक चांडाळ (डोम) आपल्या चार कुत्र्यांना घेऊन रस्ता अडवून बसला होता. त्याला पहाताच शंकराचार्यांनी जरबेनं म्हटलं,  'दूर हो! दूर हो!' 
पण त्यांच्या या बोलण्याचा त्या डोंबावर काहीही परिणाम झाला नाही. तो शंकराचार्यांना म्हणाला, 'हे महात्मा! वेदांतामधून आपण ब्रह्म आणि जीव एकच असं प्रतिपादन करता. एकीकडे आपण सांगता की ब्रह्म एक आहे आणि ते  सत्, चित्, आनंद, दोषविरहित, असंग, अखंड, आकाशासारखं व्यापक आहे आणि दुसरीकडे त्याच अद्वैत ब्रह्मामध्ये आपण भेदाचीही कल्पना करता. 'मी पवित्र ब्राह्मण आहे, तू डोम आहेस, म्हणून माझ्या मार्गातून दूर हो असा आग्रह आपण का करता?' मला सांगा, माझ्या भौतिक शरीरानं आपल्या भौतिक शरीराच्या मार्गातून दूर व्हायचं की या शरीरामध्ये असणार्‍या चेतनेनं आपल्या चेतनेच्या मार्गातून बाजूला व्हायचं? सर्व शरीरांना व्यापून असणार्‍या ब्रह्माची आपण अवहेलना करताहात, महात्मन्!' 
डोंबाच्या बोलण्यानं शंकराचार्यांना जणू जाग आली. आपल्या हातून घडत असलेली चूक त्यांच्या लक्षात आली. डोंबाला ते म्हणाले की, आपण आत्मज्ञानी आहात. आपण जे म्हणताय ते पूर्णपणे सत्य आहे. 
शंकराचार्यांनी डोंबाच्या स्तुतीदाखल जे पाच श्लोक म्हटले ते 'मनीषा पंचक' नावानं प्रसिद्ध आहेत. मनीषा पंचकात शंकराचार्यांनी जे सांगितलं त्याचा सारांश असा, - मी ब्रह्म आहे आणि संपूर्ण जगही ब्रह्मरूप आहे असं दृढपणे मानणारे - मग ते डोम असोत वा ब्राह्मण, ते माझे गुरू होत.  

                                               ---

'मनीषा पंचक' बद्दल अधिक माहिती पुढील लिंक वर मिळेल -
http://www.bhagavadgitausa.com/HYMNS%20OF%20SANKARA.htm
यू-ट्यूबवर या प्रसंगाचा वीडियो पाहाण्यासाठी पुढील लिंक वापरा-
http://www.youtube.com/watch?v=Ewta7YJCmyw

---