मालक कोण अन् गुलाम कोण?

© संध्या पेडणेकर

http://classicalwisdom.com/diogenes-of-sinope

संतांच्या महानतेचे गोडवे त्यांच्या मृत्यूनंतर लोकांनी कितीही गायिले तरी जिवंतपणी संतांच्या वाट्याला बहुधा प्रचंड मनस्ताप, हालअपेष्टाच आलेल्या असतात. प्राचीनकाळी ग्रीक देशात असाच एक महान विद्वान फकीर होऊन गेला. त्याचं नाव डायोजनीज. लोक त्याचा सल्ला घेण्यासाठी दूरवरून यायचे. 

गरजेहून अधिक काही स्वतःच्या मालकीचे नसावे, किंबहुना कुणी आपल्या गरजेपेक्षा अधिक काही जवळ बाळगू नये असं डायोजनीजचं मत होतं. सिनोपे गावचा हा विद्वान अथेन्समध्ये आला तेव्हा त्याने तेथे राहाणाऱ्या आपल्या मित्रांना स्वतःसाठी खोली पाहायला सांगितली. पण त्याचे मित्र त्याच्यासाठी खोलीची व्यवस्था करू शकले नाहीत. तेव्हा अथेन्सच्या रस्त्यावर पडलेल्या दारूच्या एका रिकाम्या पिंपात डायोजनीजने आपली पथारी पसरली. तो जोवर अथेन्समध्ये राहिला तोवर त्या पिंपातच राहिला. जिथे जायचा तिथे तो ते पिंप लोटत न्यायचा. 

एकदा काही गुलामांच्या व्यापाऱ्यांची डायोजनीजवर नजर पडली. तो होताच सुंदर, भक्कम आणि उंचा-पुरा. याची गुलामांच्या बाजारात चांगली किंमत मिळेल असं वाटल्यावरून त्यांनी डायोजनीजला पकडलं आणि ते त्याला घेऊन निघाले. डायोजनीजने त्यांना विचारलं, 'कुठे नेताय मला?' व्यापाऱ्यांनी सांगितलं तसा तो त्यांना म्हणाला, 'चला, मी चलतो तुमच्याबरोबर.' बहुधा लोक त्यांच्यापासून दूर रहायचा प्रयत्न करत असत, पण डायोजनीज स्वतः त्यांच्याबरोबर निघाला तेव्हा त्यांनासुद्धा आश्चर्य वाटलं.

बाजाराता त्याला उभं करून व्यापाऱ्यांनी जेव्हा 'कुणी हा गुलाम खरेदी करणार का?' असा पुकारा केला तेव्हा डायोजनीज त्यांना म्हणाला, 'तुम्ही कशाला पुकारा करता? मीच करतो.' मग त्यानं आवाज दिला, 'मालक हवाय का कुणाला, मालक?'

गुलामांच्या बाजारात मालकाच्या विक्रीचा पुकारा ऐकून तेथे गर्दी जमा झाली. 

डायोजनीजला पकडून आणणारे व्यापारी नाराज झाले. त्यांनी त्याला दटावलं, 'काय तमाशा चालवलाय?'

डायोजनीज त्यांना म्हणाला, 'मला भले कुणीही खरेदी करोत, मालक मात्र मीच रहाणार!'

गुलामांच्या बाजारात त्या दिवशी राजासुद्धा आपल्या लवाजम्यानिशी आला होता. गर्दी पाहून तो डायोजनीजला उभे केलेल्या चौथऱ्याजवळ आला. डायोजनीजचा उद्दामपणा पाहून त्याला राग आला आणि त्याने आपल्या लोकांना आज्ञा दिली, 'करा खरेदी याला, गुर्मी उतरवू याची.'

महालात आल्यावर राजा डायोजनीजला म्हणाला, 'थांब, आत्ता तुझ्या तंगड्या तोडतो, मग समजेल गुलाम कोण आणि मालक कोण.' राजानं आपल्या सेवकांना डायोजनीजचे पाय तोडायची आज्ञा दिली. 

डायोजनीज राजाला म्हणाला, 'तंगड्या तोडायच्या म्हणतोस तर तोड, पण आधी विचार कर, तू मला काम करण्यासाठी खरेदी केलंयस. बिन पायांचा गुलाम काय मेहनत करणार? तुला नाहक त्याला पोसावं लागेल.'

राजा विचारात पडला. त्याला वाटलं, 'खरंच सांगतोय हा. बिन पायाचा गुलाम काय कामाचा? 

राजानं आपल्या सेवकांना म्हटलं, 'जाऊ दे, नका तोडू त्याचे पाय.'  

डायोजनीज राजाला म्हणाला, 'पाहिलंस? आता सांग, मालक कोण आणि गुलाम कोण?'

--------------------------------- 

डायोजनीजबद्दल आणखी माहितीसाठी दुवा- http://www.ancient.eu/article/740/